همانطور که خبرگزاری مهر اشاره می کند، نثر رسانه ای زبان ارتباطی دنیای مدرن است که برای بقای هر تمدنی در دنیای مدرن ضروری است. در واقع، در استفاده مطبوعات ما از نثر رسانه ای خلأهایی وجود دارد، اما این بدان معنا نیست که برخی نثر رسانه ای را به عنوان یک ژانر نثر استاندارد کاملاً رد کرده و سعی در حذف آن داشته باشند.
درست است که عجله برای انتشار هر چه سریعتر خبر، گاهی باعث برخی اشتباهات تایپی، املایی، دستوری و نگارشی در نثر رسانه ای می شود و باز هم این حقیقت دارد که فقدان سردبیران مجرب در بسیاری از مطبوعات، گاهی نثر رسانه ای را به چالش می کشد. رسانه، اما این به معنای رد کامل نثر رسانه ای و دور از قواعد و سبک های زبان فارسی و کاملاً مبهم و ناکافی تلقی نمی شود. بنابراین، وظیفه هر روزنامه نگاری است که دائماً تلاش کند تا در نثر رسانه ها لغزش، خطا و اشتباه وجود نداشته باشد.
به خاطر همین نگرانی ها به کتابی برخوردم که اخیراً در تحقیقات اخیرم منتشر شده است. این کتاب با نام «کارگاه نثر رسانه» توسط «انتشارات اصطناف» منتشر شده است. این را «مجید رزازی» نوشته و بی شک یکی از جالب ترین و مهم ترین منابعی است که در «نثر رسانه ای» منتشر شده است. این یک کتاب بسیار عینی و یک استاد کلاس است که بر تجربه شخصی نویسنده و تحلیل دقیق وضعیت فعلی رسانه های جمعی کشور متمرکز شده است.
درباره نویسنده کتاب
مجید رزازی نویسنده کتاب «کارگاه نثر رسانه ای» سال هاست که در عرصه رسانه فعالیت می کند و سال هاست به عنوان گزارشگر، گزارشگر، دبیر رسمی و عضویت تحریریه در دفتر مطبوعاتی فعال بوده است. هیئت مدیره او جشنواره های مطبوعاتی را داوری می کند و قالب های مختلف مطبوعاتی را نیز تدریس می کند.
به گفته دوستان و همکاران مجید رزازی، کار وی در این سال ها با شور و شوق فراوان همراه بوده است و به نظر می رسد به همین دلیل است که نتایج این تلاش ها مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و مورد تایید همکاران این خبرنگار قرار گرفته است. . از سوی دیگر، عشق رزازی به زبان و ادبیات فارسی که با تحصیلات دانشگاهی او نیز پیوند خورده بود، تلفیق دانش و یادگیری کلاسیک را با کار حرفه ای در این رشته ممکن ساخت.
یک دهه آسیب شناسی «نثر رسانه ای».
آثار مجید رزازی در دهههای گذشته بر آسیبشناسی اخبار، گزارشها و محتوای رسانهای منتشر شده در بستر نشر رسانهای متمرکز بوده است. یعنی فعالیت حرفه ای رزازی به همین موضوع مربوط می شود و حالا پس از گذشت سال ها کتابی درباره آسیب شناسی «نثر رسانه ای» منتشر کرده است که تمام عمرش را با آن زندگی می کند. به همین دلیل است که کتاب «کارگاه نثر رسانه» بسیار عینی، تجربی و مبتنی بر تجربه واقعی است. این اولین تفاوت این کتاب با آثار مشابه است. این تصور به وجود می آید که نویسنده کتاب «کارگاه نثر رسانه ای» به مسائل نظری-نظری تسلط داشته و به صورت عملی و عینی به موضوع پرداخته است.
آنچه در این کتاب نثر رسانه ای نامیده می شود به نثر رسانه های مکتوب اشاره دارد و از آنجایی که امروزه حوزه رسانه به شدت گسترش یافته و رسانه های دیجیتال (رادیو و تلویزیون) و رسانه های آنلاین (فضای مجازی) را در بر می گیرد. این دو مقوله، به ویژه در فضای مجازی، تقریباً به اندازه کل جمعیت باسواد کشور، نیاز به مطالعه جداگانه و نگارش کتاب های جداگانه دارند.
چرا کتاب «کارگاه نثر رسانه» اهمیت دارد؟
همان طور که بیان شد، مبنای این کتاب که آن را از سایر کتاب های مشابه در این حوزه متمایز می کند، تکیه بر یادآوری نمونه هایی خاص از رسانه های معتبر کشور در خصوص اشتباهات و اغتشاشات زبانی است. وجود صدها نمونه مشخص و مستند از انحرافات زبانی در اخبار و مطالب رسانه های مکتوب به همراه طبقه بندی دقیق معضلات مربوطه، آن را به کارگاهی برای مطالعه زبان رسانه تبدیل کرده است.
در این کتاب حتی یک مورد از مشکلات زبانی بدون ذکر نمونه از رسانه های رسمی کشور کامل نشد. این امر باعث شد که این کتاب جدای از جنبه یک سمینار آموزشی، جنبه نقد زبانی رسانه رسمی کشور و بررسی آن را جدا از علاقه مندان به بررسی جنبه های زبانی رسانه داشته باشد. و هدایت آنها به محورهای طبقه بندی شده با روش کارگاهی موثر، برای کارشناسان و دست اندرکاران حوزه رسانه و علاقه مندان به زبان فصیح فارسی نیز مفید است و از نظر آسیب شناسی زبان رسانه در رسانههای رسمی امروزی کشور با استناد به صدها نمونه مستند از اشتباهات زبانی و آشفتگی در این دسته از رسانهها در دهه 1390، میتوانند منبعی موثق محسوب شوند.
ساختار کتاب «کارگاه نثر رسانه» چگونه است؟
به طور کلی کتاب «کارگاه نثر رسانه» از دو بخش «نگاه تخصصی» و «نگاه زبانی» تشکیل شده است. بخش دیدگاه حرفهای به موضوعات تخصصی ویرایش خبر از منظر نثر رسانهای میپردازد، در حالی که بخش دیدگاه زبانشناختی به بررسی موضوعاتی در حوزه قواعد و هنجارهای زبان فارسی در رابطه با نثر رسانهای میپردازد.
در بخش اول کتاب، از منظر تخصصی، بخش هایی مانند: نثر رسانه ای چیست، دفاع از نثر رسانه ای، ویژگی های نثر رسانه ای، به چالش کشیدن قواعد ثابت نثر رسانه ای و در بخش دوم، دیدگاه زبانی، بخش هایی مانند ناهنجاری های زبانی در نثر رسانه ای، نمونه هایی که لیاپسوسوف مقاله ای در نثر رسانه ای و توصیه های زبانی نوشت.
موضوعاتی چون اهمیت «جملات کوتاه» در نثر رسانه ای، «حفظ فصاحت»، «واژگان زبان خارجی»، «تغییر ناآشنا در معنای واژه ها»، «عناوین و سرنخ های مبهم»، «بی توجهی به ارتباط مفهومی بین لید». . و تیتر»، «نکات مهم هنگام نوشتن تیتر»، «عدم آگاهی کافی از قواعد زبان»، «ترجمه ناشیانه، آفت نثر روزنامه نگاری»، «نوشتن «است» بعد از کلماتی که به «الف» ختم می شوند، «املای نادرست «نا» “، “لعنتی یای”، “استفاده نادرست از حمزه”، “این یا آن؟”، “منبع نامناسب”، “استفاده نادرست از حروف ربط، حروف اضافه، ضمایر پیوندی نامناسب” و … نیز به مخاطبان ارائه می شود. در پایان کتاب «خط فرهنگستان زبان فارسی» آمده است.
کتابی در بزرگداشت زبان فارسی
این کتاب علاوه بر اینکه کتابی آموزشی برای اصحاب رسانه و خبرنگاران است، نگاهی انتقادی به وضعیت کنونی رسانه در کشور نیز دارد، اما مهمتر از آن، شاید بتوان گفت کتابی در «ستایش زبان فارسی». با توجه به اهمیت «زبان» در زمانی که همه فیلسوفان مشهور جهان (اعم از فیلسوفان تحلیلی و فیلسوفان قارهای) به مسئله «زبان» توجه داشتند و حتی مهمترین آنها حدود زبان را در حدود جهان و یا حتی «زبان» می دانند خانه وجودی او، نشان از آگاهی و درک درست از زمان و عصر دارد.
در مقدمه این کتاب آمده است: «زبان، بزرگترین سرمایه فرهنگی هر جامعه ای به شمار می رود و هرگونه تلاش برای حفظ و رواج آن، مسئولیت بزرگی بر دوش همه افراد جامعه است. این تلاش ها حوزه وسیعی از دقت گفتار و نوشتار گرفته تا آسیب شناسی تخصصی گفتار را در بر می گیرد که طبیعتاً افرادی از کوچه و بازار تا متخصصان زبان در زمینه های مختلف را در بر می گیرد.
در عرصه رسانه، زبان بدون شک مهمترین ابزار کار رسانه هاست و دقت در استفاده از آن یکی از ضروریات حرفه ای به شمار می رود.
مانند هر ابزار کاری دیگر، اگر کارکنان رسانه به هر دلیلی نتوانند بهترین استفاده را از زبان رسانه ای ببرند، خواه با قوانین و چارچوب های شناخته شده زبان آشنا نباشند یا مهارت و تجربه لازم برای استفاده از آن را نداشته باشند، در این زمینه حضور نخواهند داشت. کار موفق شاهد انکارناپذیر این امر بسیاری از همکارانی هستند که پس از سالها کار روزنامه نگاری و سالها پشت میز تحریریه، رشد حرفه ای مورد انتظار را احساس نمی کنند.
اما حتی آگاهی از قوانین و چارچوب های زبان و همچنین داشتن مهارت و تجربه برای استفاده از آنها به تنهایی نمی تواند موفقیت افراد را در حرفه رسانه تضمین کند. به هر حال، استفاده از ابزارهای زبانی در عرصه رسانه های جمعی، علاوه بر این، دقت، ذوق و استعداد ویژه روزنامه نگاری را می طلبد. در برخی موارد، ذوق و استعداد حتی نمی تواند جایگزین برخی از پیش نیازهای دیگر که قبلاً ذکر شد، شود.
چه بسا افرادی که بدون آشنایی با قواعد و چارچوب های زبانی و تنها به مدد ذوق و استعداد خدادادی، از رشته های دانشگاهی کاملاً نامرتبط به عرصه رسانه آمدند و در مدت کوتاهی چنان درخشیدند که نامشان به صورت شفاهی ماندگار شد. تاریخچه مطبوعات نوین ایران
در نهایت کتاب «کارگاه نثر رسانه» کاربردی و راهنما است و برای هر رسانه و روزنامه نگاری می تواند بسیار مفید باشد، اما جدا از این نکات مثبت، تنها نقطه ضعف کتاب، فرم بصری آن است. در دنیای امروز، تصویر یک کتاب بسیار مهم است. طرح جلد کتاب چیست، عنوان کتاب از چه فونتی استفاده شده است، نوع صفحه بندی و نحوه فرمت فونت متن و… این نکات برای جذب مخاطب بسیار مهم است، اما آن را ساده نگه دارید.
بدیهی است که چنین موضوعاتی می تواند به بررسی بهتر کتاب کمک کند. به نظر می رسد ناشر و نویسنده کتاب «کارگاه نثر رسانه» کمتر به این پرسش ها پرداخته است. و اگر به آن دقت کنید کیفیت کتاب را صدها برابر می کند. به عبارت دیگر برای چنین محتوایی که فرم محافظت شده ندارد مناسب نیست.
در نهایت این کتاب می تواند چراغی برای اهالی رسانه باشد، هم برای افراد با تجربه و هم برای جوانانی که می خواهند وارد عرصه رسانه شوند. کتابی درخشان که ثمره چهل سال تجربه و کار عملی مستمر در عرصه رسانه های جمعی بود.