قانقاریا نوعی وضعیت اورژانسی است که به‌علت مرگ بافتی ناشی از توقف جریان خون به بخش خاصی از بدن اتفاق می‌افتد. هرچند ممکن است قانقاریا در هر جایی از بدن اتفاق بیفتد، بیشتر انگشتان دست و پا و اندام‌های حرکتی را درگیر می‌کند. از آنجایی که قانقاریا نوعی اورژانس پزشکی است، درمان فوری آن اهمیت زیادی دارد. برای آشنایی بیشتر با انواع بیماری قانقاریا و روش‌های تشخیص و درمان آن تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
قانقاریا چیست؟
قانقاریا زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از بدن می‌میرد. این شرایط معمولا در نبود خون کافی یا عفونت باکتریایی جدی ایجاد می‌شود و فوریت پزشکی است. قانقاریا ممکن است در هر بخشی از بدن، از جمله بخش‌های داخلی و خارجی، اتفاق بیفتد اما بیشتر اندام‌هایی را درگیر می‌کند که از قلب دورترند، مثل انگشتان دست و پا. در صورت اقدام‌نکردن برای درمان و ورود باکتری به جریان خون، قانقاریا ممکن است در بدن منتشر سبب شوک سپتیک شود. شوک سپتیک زندگی را تهدید می‌کند و نوعی اورژانس پزشکی است.
تشخیص و درمان به‌موقع قانقاریا بسیار مهم است و موجب بهبود وضعیت بیمار می‌شود.
اگر قانقاریا به‌موقع درمان نشود، ممکن است موجب قطع عضو و مرگ شود. اگر علائم قانقاریا را دارید، بلافاصله با ۱۱۵ تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:
- تغییر رنگ بخشی از بدن؛
- ازدست‌دادن حس (معمولا بعد از درد شدید)؛
- ترشحات بدبو؛
- زخم یا تاول دارای خون‌ریزی؛
- تب بالا و لرز؛
- سرگیجه؛
- تنفس و ضربان قلب و سریع.
انواع قانقاریا
۱. قانقاریای خشک
تمام اندام‌ها مثل کبد، قلب و ریه برای عملکرد مناسب و زنده‌ماندن به اکسیژن نیاز دارند. خون اکسیژن را به اندام‌های مختلف بدن می‌رساند. قانقاریای خشک زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از بدن اکسیژن کافی دریافت نکند. این بخش از بدن درنهایت دچار فساد می‌شود و می‌میرد. در قانقاریای خشک پوست بسته است و علامت عفونت وجود ندارد.
قانقاریای خشک بیشتر به‌علت آرترواسکلروز، نوعی تجمع چربی در دیواره شریان، ایجاد می‌شود.
۲. قانقاریای مرطوب
قانقاریای خیس یا مرطوب زمانی ایجاد می‌شود که بدن با بعضی از انواع باکتری دچار عفونت شود و با مرطوب و تجزیه‌شدن به حضور باکتری واکنش نشان دهد. این فرایند موجب مرگ بافت می‌شود. قانقاریای مرطوب اورژانسی‌تر از قانقاریای خشک است و ممکن است باکتری به سایر بخش‌های بدن منتشر شود.
۳. قانقاریای گازی
قارنقاریای گازی با باکتری کلسترودیا (clostridia) ایجاد می‌شود. این باکتری نوعی عفونت ایجاد می‌کند که باعث ایجاد حباب‌های گاز و سم در ناحیه درگیر می‌شود. گاز ایجاد‌شده موجب مرگ بافت می‌شود. این نوع قانقاریا خیلی کشنده است و سالانه تعداد زیادی از افراد به‌سبب قانقاریای گازی می‌میرند. البته در صورت درمان مناسب، میزان مرگ‌و‌میر به کمتر از ۵ تا ۱۰درصد می‌رسد.
۴. قانقاریای فورنیه
این عارضه به‌علت عفونت آلت تناسلی و بخش‌های اطراف آن ایجاد می‌شود و بیشتر مردان را درگیر می‌کند، اما زنان هم به آن مبتلا می‌شوند. همچنین در بزرگ‌سالان بیش از کودکان شایع است.
۵. قانقاریای داخلی
جریان خون به اندام‌های داخلی مسدود می‌شود و اندام‌هایی مثل روده، کیسه صفرا و آپاندیس را درگیر می‌کند.
افراد در معرض ابتلا به قانقاریا
اگر سابقه ابتلا به بعضی از بیماری‌های خاص را دارید، احتمال ابتلای شما به قانقاریا بیشتر است. بعضی از این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
عوامل دیگری هم ممکن است احتمال ابتلا به قانقاریا را بیشتر کنند، از جمله:
- کاهش ایمنی بدن به‌علت بیماری یا درمان سرطان.
- تجربه سرمازدگی، آسیب سر، گزش حیوانات یا سوختگی جدی.
- آسیبی که به بافت بدن صدمه بزند.
- سن بالای ۶۰ سال.
- شیمی‌درمانی.
- بیماری ایدز.
- عوارض جراحی.
- زخم عمیق و شدید (به‌خصوص زخمی که عضلات را درگیر کند).
- تزریق پرومتازین هیدروکلراید که موجب آسیب بافتی می‌شود.
- کشیدن سیگار، نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر تزریقی که ممکن است جریان خون را مختل کنند و خطر قانقاریا را افزایش دهند.
شیوع بیماری قانقاریا
میزان شیوع قانقاریا با توجه به نوع آن متفاوت است. ایسکمی بحرانی اندام که موجب قانقاریای خشک می‌شود از هر ۱۰۰ بزرگ‌سال بالای ۵۰ سال ۱ نفر را درگیر می‌کند. این عدد در افراد بالای ۷۰ سال به ۱ مورد در هر ۵۰ نفر می‌رسد. قانقاریای گازی شیوع بیشتری دارد.
علائم قانقاریا
۱. علائم قانقاریای خارجی
گاهی اولین علامت قانقاریای خشک ایجاد خطوط قرمز اطراف بافت درگیر است که به‌تدریج سیاه می‌شوند.
قانقاریا علائم دیگری هم دارد، از جمله:
- زخم قرمز، دردناک یا متورم.
- زخم حاوی چرک یا بوی بد.
- احساس سرما در ناحیه خاصی از بدن.
- نداشتن حس لامسه در ناحیه‌ای خاص.
- احساس گرما یا تعریق.
- برگشت درد در همان ناحیه از بدن.
- درد شدید.
- حالت تهوع.
- رنگ غیرطبیعی در بخشی از پوست (سبز مایل به سیاه، قرمز، آبی، برنزی).
۲. علائم قانقاریای داخلی
قانقاریای داخلی بافت‌ها و اندام‌های داخل بدن را درگیر می‌کند. در این حالت، فرد علائمی در پوست و اندام‌های حرکتی ندارد. بااین‌حال دچار علائم دیگری می‌شود، از جمله:
تشخیص قانقاریا
پزشک با توجه به سابقه پزشکی و علائم شما قانقاریا را تشخیص می‌دهد. همچنین ممکن است برای تعیین وضعیت از چند روش تشخیصی استفاده کند.
- بررسی آزمایشگاهی بافت و نمونه‌های مایع: نمونه‌برداری از مایعات بخش درگیر بدن انجام می‌شود تا با میکروسکوپ باکتری عامل بیماری مشخص شود.
- آزمایش خون: وجود تعداد زیاد گلبول سفید قانقاریای عفونی را تأیید می‌کند. همچنین با کشت نمونه خون می‌توان نوع باکتری را تشخیص داد.
- تصویربرداری: بعضی از انواع تصویربرداری مثل پرتوی ایکس، ام.آر.آی و سی.تی اسکن تشخیص انتشار قانقاریا در بافت‌های داخلی را راحت‌تر می‌کنند. همچنین اگر قانقاریا موجب مشکل گردش خون شود، ممکن است پزشک آزمایش آرتریوگرام انجام دهد. در این آزمایش به‌کمک پرتوی ایکس و نوعی رنگ خاص جریان خون در شریان و میزان انسداد آنها بررسی می‌شود.
درمان قانقاریا چیست
۱. دبریدمان بافت
در موارد قانقاریای شدید، شاید نیاز باشد که بافت یا بخش مرده بدن برداشته شود که به این فرایند دبریدمان می‌گویند. این کار با ابزارهای جراحی یا مواد شیمیایی انجام می‌شود. هدف از این جراحی برداشتن ناحیه درگیر است تا از انتشار عفونت جلوگیری و بدن از بافت مرده خلاص شود.
شکل جایگزین دبریدمان، دبریدمان حشره است که در آن از لاروهای حشره برای خوردن باکتری و بافت مرده استفاده می‌شود. در موارد نادر، پزشکان از این روش استفاده می‌کنند. پیوند پوست هم ممکن است هر نوع آسیب بافتی را حفظ کند. در این روش قسمتی از بافت سالم فرد برداشته می‌شود تا ناحیه آسیب‌دیده را بپوشاند.
۲. مصرف آنتی‌بیوتیک
ممکن است پزشک برای ازبین‌بردن باکتری آنتی‌بیوتیک تجویز کند. این آنتی‌بیوتیک معمولا به‌صورت درون‌رگی به بیمار داده می‌شود.
۳. جراحی عروق
جراحی عروق مثل عمل بای‌پس یا آنژیوپلاستی ممکن است برای افرادی تجویز شود که علت قانقاریای آنها جریان خون نامناسب است تا جریان خون بهبود یابد.
۴. اتاقک اکسیژن هیپرباریک
افراد مبتلا به قانقاریای گازی در محیط غنی از اکسیژن قرار می‌گیرند تا رشد باکتری کاهش یابد. این کار به پوست اجازه بهبود می‌دهد. همچنین ورود اکسیژن به بافت آسیب‌دیده بهبودی را تسریع می‌کند.
۵. قطع عضو
در موارد شدید، قطع اندام‌ها یا انگشتان دست و پا انجام می‌شود تا بیمار زنده بماند. افرادی که بخشی از دست یا پایشان به‌علت قانقاریا قطع شده است می‌توانند از پروتز یا اندام مصنوعی استفاده کنند تا بخش ازدست‌رفته بدن را جایگزین کنند.
نتیجه درمان‌نکردن قانقاریا
گاهی قانقاریا بدون عوارض جانبی جدی درمان می‌شود، به‌خصوص اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود. بااین‌حال ممکن است در موارد شدید قانقاریا موجب قطع عضو شود، به‌خصوص اگر به‌موقع درمان نشود.
قانقاریا برای بعضی افراد کشنده است مانند:
- افراد مبتلا به بعضی بیماری‌های خاص که درمان پیچیده دارند.
- درگیرشدن بخش زیادی از بدن.
- به‌موقع آغازنکردن درمان.
طبق پژوهشی در سال ۲۰۲۰، بیشترین آمار مرگ و میر ناشی از قانقاریای فورنیه یا قانقاریای تناسلی در افرادی با بیماری‌های خاص بوده است، از جمله:
همچنین درمان‌نکردن قانقاریا ممکن است موجب شوک سپسیس شود. عوارض جانبی این شوک عبارت‌اند از:
- تغییر حالت روانی؛
- کاهش خطرناک فشار خون؛
- نارسایی اندام.
سپسیس ممکن است کشنده باشد.
نتیجه ابتلا به قانقاریا
آینده فرد مبتلا به قانقاریا به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- میزان انتشار قانقاریا.
- زمان شروع درمان.
- ناحیه درگیر.
- سلامت کلی بیمار.
پیشگیری از قانقاریا
برای به حداقل رساندن آسیب و حفظ بافت، قانقاریا باید هرچه سریع‌تر درمان شود. افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌های عروق خونی باید مرتب دست‌ها و پاهایشان را از نظر وجود علائم قانقاریا بررسی کنند، از جمله:
- هرگونه ورم، ترشح و قرمزی نشان‌دهنده عفونت؛
- زخمی که خوب نمی‌شود؛
- تغییر رنگ پوست.
مصرف آنتی‌بیوتیک قبل و بعد از جراحی با دستور پزشک ممکن است از گسترش عفونت‌های قانقاریا جلوگیری کند. ترک سیگار، رژیم غذایی سالم و ورزش مرتب هم جریان خون را بهبود می‌دهند.
همچنین لازم است نکات مهمی را به یاد داشته باشید، از جمله:
- پاهایتان را مرتب با پزشک بررسی کنید.
- با پای برهنه بیرون نروید.
- ناخن‌های پایتان را با سوهان کوتاه کنید و از ناخن‌گیر استفاده نکنید.
- جوراب بپوشید و از کفش مناسب استفاده کنید.
شما بگویید
شما چقدر با بیماری قانقاریا آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال به این عارضه مبتلا شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
